De Europese cinema moet het – wat de mate van populariteit betreft – doorgaans afleggen tegen de megaproducties uit Hollywood, maar zelfs binnen het kader aan films dat op ons continent wordt gemaakt, zijn er tal van sterke producties die zelfs het filmhuispubliek niet bereiken. Servië is een van die landen waarvan in ons land nog weinig cultureel schoon aan het publiek wordt getoond. Deze jonge staat heeft te kampen met een beschadigd imago op het internationaal podium sinds het bloedig uiteenvallen van voormalig Joegoslavië en het uitblijven van normalisatie in relaties met Kosovo. Zeker in Nederland heerst nog altijd een negatieve beeldvorming over deze EU-kandidaat-lidstaat en blijft erkenning en waardering voor de Servische cultuur bij een select gezelschap. Dit terwijl de cinema floreert met namen als Emir Kusturica (Underground, Black Cat, White Cat) en Srđan Dragojević (The Parade, Montevideo, God Bless You!). Om de artistieke en culturele uitwisseling tussen Nederland en Servië te bevorderen organiseerde Rialto (in samenwerking met de Servische Ambassade in Den Haag) dit jaar de tweede editie van Hallo Servië!. Een concept waar ik bijzonder fan van ben geworden.

Op zondag 31 mei werden Withering (Miloš Pušić) en See You in Montevideo (Dragan Bjelogrlić) vertoond. In het gezinsdrama Withering krijgen we een realistisch perspectief te zien van het verschil in de Servische mentaliteit. Het land kampt met één van de grootste bevolkingsafnames ter wereld, grote werkloosheid door verloedering van het plattelandsleven en een jonge generatie die (te) massaal urbaniseert. In Centraal Servië zijn inmiddels complete dorpen verlaten, vanwege de grote exodus naar Belgrado of het buitenland. De ouderen blijven echter. Deze kloof tussen jong en oud, tussen generaties van voor en na de oorlog breken gezinnen op. Zo blijkt dat in Withering, waarin hoofdpersonage Janko tevergeefs probeert zijn oude familiegrond te verkopen om een nieuw bestaan op te bouwen in Zwitserland. Dit gaat ten koste van zijn relatie met zijn stugge en eenzame moeder Milica, die graag alles bij het oude laat en een toekomst ziet samen met Janko in het dorp. Pušić speelt in deze verstandhouding met stereotypen die het platteland van de Balkan rijk zijn. Ook in See You in Montevideo wordt er veelvuldig met stereotypen gestrooid. De chaos en (ultra)nationalistische trots die de spelers van het ‘nationale’ Joegoslavische voetbalelftal met zich meebrengen naar het wereldkampioenschap in Uruguay (1930) worden groots uitgelicht. Gebaseerd op de bestseller van Vladimir Stanković en een vervolg op Montevideo, God Bless You! voert het elftal in dit nostalgisch, bijna Joegoslavistisch, verhaal de underdogpositie tegen Zuid-Amerikaanse grootmachten. Een strijd die ze ook nog eens winnen.

In beide films worden pijnlijke zaken in de huidige Servische samenleving aangesneden. Oorlog, ultranationalisme, communisme, massamoorden, separatisme, bevolkingsafname, urbanisatie; het zijn – hoe cru dat ook klinkt – allemaal onderwerpen die deel uit maken van de recente geschiedenis in Servië. Zoals de Tweede Wereldoorlog dat voor Duitsland is, zijn de laatste decennia voor Serviërs een rijke bron voor filmmakers. Veel films spelen zich in de periode van Tito’s broederschap en eenheid, de oorlog en de nasleep ervan die tot nog toe geen duidelijk einde kent. Het is voor zowel het Servische, maar juist voor het internationale publiek belangrijk te worden geïntroduceerd met artistieke uitingen waarin deze pijnlijke onderwerpen worden uitgelicht. Men hoeft in film niet te pretenderen dat de oorlog geen sporen heeft achtergelaten of proberen stereotypen te ontkrachten, hetgeen belangrijk is voor de culturele uitwisseling tussen Nederlanders en Serviërs. Zoals Emir Kusturica in Cahiers du cinéma aangaf werkt het overdrijven van echte problematiek en stereotypen beter dan het ondermijnen ervan “in order to clarify the state of things in this chaotic part of the world.’’

Geschreven door Ruben Wissing