Afgelopen maart ontving de filmwereld het treurige nieuws dat Agnès Varda, de pionier van de nouvelle vague uit Frankrijk, was overleden. Haar zelf geproduceerde debuutfilm La Pointe Courte uit 1954 werd achteraf door velen gezien als het allereerste startschot van deze invloedrijke filmbeweging die pas jaren later met namen als Jean-Luc Godard, François Truffaut en Alain Resnais bekendheid verwierf. Hoewel ze al de leeftijd van 90 had bereikt, was de energieke Varda in haar laatste jaren nog steeds volop actief als filmmaker en leek het einde aan haar carrière eigenlijk nog lang niet in zicht. Zo zagen we we haar in de speelse documentaire Visages Villages (2017) nog een reis langs het platteland van Frankrijk ondernemen met beeldend kunstenaar JR om de verhalen van lokale inwoners en gemeenschappen uit te beelden middels enorme muurportretten. In de documentaire keert ze echter ook al een spiegel naar haar eigen sterfelijkheid en nalatenschap. Ze krijgt te maken met een verminderd gezichtsvermogen, een situatie die voor een filmmaker natuurlijk extra hard inslaat, en gaat de dialoog aan met een aantal locaties en herinneringen die een belangrijke rol in haar leven hebben gespeeld.

Uiteindelijk is Varda par Agnès haar zwanenzang geworden. Een retrospectief waarbij Varda zelf, zoals de titel suggereert, nog een definitieve keer op haar werk terugblikt en het laatste woord heeft. Zittend in een regisseursstoel op een toneelpodium deconstrueert Agnès ‘de persoon’ het werk van Varda ‘de kunstenaar’. Ze legt uit hoe de inspiratie voor bepaalde projecten in haar opkwam en wijst op filmische details die alleen de meest fervente fans al zouden hebben gespot. Wie bij deze opzet vreest voor een saaie chronologische opsomming van haar films, kan opgelucht ademhalen: dit is een filmcollege dat je niet wil missen. Niet alleen door de inventiviteit en de toewijding die Varda toont voor het medium cinema, maar vooral ook voor de empathie die ze laat zien voor de mensen die ze in haar films vastlegt.

Tijdens de reflecties staat Varda altijd stil bij de drie ijkpunten in haar ‘cinécriture’ (schrijven-op-film) proces: ‘’inspiratie, creatie en delen’’. Welke personen, situaties of sociale bewegingen wakkeren haar verlangen aan een film te maken? Hoe vertaalt ze deze inspiratie naar een film – welke structuur en middelen gebruikt ze? En op welke manier deelt ze uiteindelijk via deze creatie haar inspiratie met de kijker? We doorlopen haar oeuvre in bijna spontane volgorde, kriskras van de ene periode naar de andere. De tijd die ze in Californië doorbracht bij de black panthers en de counter culture beweging, haar eerste succes met de fictiefilm Cléo de 5 à 7 (1962) in de hoogtijdagen van de nouvelle vague, het opkomende feminisme en socialisme in de jaren ‘70, haar fotografie en installatiekunst, en de bijzondere mensen die zich naar haar toe openstellen wanneer de introductie van digitaal filmen nieuwe mogelijkheden met zich meebracht, komen zo allen voorbij binnen de twee uur. Door deze van de hak op de tak springende montage blijft de documentaire elk moment onderhoudend en verrassend.

De enige kanttekening die te plaatsen is, is dat deze film veel overlap toont met Varda’s eerdere autobiografische essayfilm Les plages d’Agnès uit 2008. Er wordt namelijk op veel van dezelfde filmscènes uit haar oeuvre teruggeblikt, alsook gebruik gemaakt van de fragmenten waarin ze haar films uiteenzet. Als je die documentaire dus onlangs nog gezien hebt, valt Varda par Agnès te veel in herhaling. Maar is dat niet het geval, dan wil je na het zien van deze film waarschijnlijk net als ik het liefst zo snel mogelijk Varda’s gehele oeuvre bingewatchen. Om de al bekende parels opnieuw te bekijken met haar reflecties in het achterhoofd, of om juist eindelijk een begin te maken. Voor nieuwkomers biedt Varda par Agnès dan ook een inspirerende introductie en voor kenners is het een prachtig slotakkoord op haar legendarische carrière. 

Geschreven door Angela Otto