De spookachtige nachtgeluiden van het Indonesische regenwoud zorgen voor een haast griezelige sfeer. Er is geen mens te horen, alleen het geluid van onzichtbare dieren. De beklemmende zwijgzaamheid van het regenwoud is symbolisch voor de stilte die volgde op een bloedige genocide, die in 1965 in Indonesië plaatsvond. In één jaar tijd werden een miljoen mensen om het leven gebracht, omdat ze ervan verdacht werden dat ze ‘communisten’ waren. Met zijn nieuwe documentaire, The Look of Silence, brengt Amerikaanse regisseur Joshua Oppenheimer de Indonesische zwijgcultuur omtrent deze vreselijke gebeurtenis op subtiele wijze aan het licht.

Eerder maakte Oppenheimer The Act of Killing, waarin te zien was hoe oude leiders van doodseskaders hun moorden opnieuw uitbeeldden. Nu is het woord aan de nabestaanden van de slachtoffers. In The Look of Silence volgen we Adi, een optometrist, wiens oudere broer Ramli in 1965 is omgebracht bij een beruchte moordpartij aan de Slangenrivier. Adi gaat in gesprek met de inmiddels stokoude mannen die de gruwelijke dood van zijn broer op hun geweten hebben.

Het contrast tussen de stille, bescheiden Adi en de mannen met wie hij spreekt is opvallend. Waar Adi geen enkel verwijt maakt en de oud-militairen er telkens van verzekert dat hij ze niet wil beledigen, schieten deze al gauw geprikkeld in de verdediging. Zonder enig berouw te tonen verweren ze zich met een soort lijfspreuk: ‘het verleden is het verleden.’ Adi blijft ondanks de afschuwelijke verhalen die hij hoort beheerst en beleefd. Hij is niet uit op wraak, maar zoekt enkel naar de waarheid. Hij laat de mannen hun verhaal vertellen en oordeelt niet. Zelfs als hij op video twee mannen lachend de moord op zijn broer ziet naspelen, vertrekt hij geen spier.

De film toont ook een intiem portret van Adi’s ouders. Zijn moeder, een klein vrouwtje van een jaar of honderd, maakt zich zorgen om haar zoon. Door vragen te stellen over het verleden zou hem hetzelfde lot kunnen wachten als zijn broer 50 jaar geleden. Het verdriet is nog duidelijk af te lezen aan haar ingetogen houding en haar sombere blik, maar ondanks alles weet ze zich op de been te houden. Met haar man gaat het minder goed. Hij lijkt na de dood van zijn zoon de weg te zijn kwijtgeraakt en kan inmiddels niet meer voor zichzelf zorgen. Het broodmagere mannetje is blind en bijna doof en moet door zijn vrouw en zoon gewassen worden. We zien de pijn van deze familie, maar Oppenheimer laat het aan de kijker over om deze verder in te vullen. Net als dat Adi voegt hij niets toe. Dat is voldoende om de schrijnende gevolgen van 50 jaar collectief zwijgen in beeld te brengen. The Look of Silence maakt de inmiddels vervaagde littekens van de genocide zichtbaar en verbreekt de oorverdovende stilte, die Indonesië al decennia lang in zijn greep houdt.

Geschreven door Emily Rhodes