“Ixcanul”: Vulkaan. De titel van de film beschrijft het grootse decor waarin het verhaal zich afspeelt: een verhaal over een meisje uit een Cakchiquel gemeenschap (een kleine Maya-stam) die vrij wil zijn van de verwachtingen van haar omgeving. Nadat ze wordt uitgehuwelijkt wil het meisje, Maria, vluchten. Ze ziet hier een kans voor als koffieplukker Pepe vertelt dat hij naar de Verenigde Staten zal vertrekken. Hij heeft er niet zo veel zin in om haar mee te nemen, maar ze weet hem te verleiden en spreekt met hem af samen te reizen. Pepe komt zijn afspraak echter niet na, en vertrekt zonder Maria. Zij blijft achter om te kampen met de gevolgen van hun affaire, in een wereld waar traditie en rituelen op de voorgrond staan.

Het spel van de – voor een groot deel – onervaren acteurs is puur en geloofwaardig. Regisseur Jayro Bustamante castte mensen uit de gemeenschap, naar eigen zeggen op basis van hun persoonlijke ervaringen. Vooral het acteerwerk van María Telón, die de rol van de moeder vertolkt, vind ik een speciale vermelding waardig. Met weerbarstigheid maar ook ontzettend veel genegenheid speelt María Telón een sterke vrouwenrol waar je u tegen zegt.  Het gezin is verfrissend liefdevol, iets waar filmmakers – jammer genoeg – niet vaak voor kiezen, met motieven zoals uithuwelijking en rigide traditionele gezinssamenstellingen. De ouders van Maria houden oprecht van haar, willen haar steunen maar kampen zelf ook met verwachtingen van de community.

Er wordt een beeld geschetst van een gemeenschap die vervreemd is van de rest van de Guatemalteekse bevolking. Een gemeenschap die niet mee gaat met de globalisering. De Maya’s spreken geen Spaans. In de scenes waar het gezin van Maria naar de stad gaat om hulp te zoeken wanneer zij in het ziekenhuis belandt blijkt dat ze zich -letterlijk en figuurlijk- niet verstaanbaar kunnen maken. Er worden allerlei rituelen in beeld gebracht; deze blijven voornamelijk tussen de vrouwen van het gezin – in dit geval Maria en haar moeder Juana. Ondanks de rigide rol van de vrouw in de gemeenschap zie je in deze moeder-dochter relatie de wijsheid en standvastigheid van de vrouwen doorschemeren.

Het verhaal schuurt, maar de beelden zijn vloeiend. De prachtige landschappen worden door director of photography Luis Armando Arteaga feilloos in beeld gebracht . Dit contrast geeft de film een rijk karakter. De wereld van de karakters is bij tijden erg kleurrijk, met name ook vanwege de traditionele kostuums, maar hun omstandigheden zijn vrij grauw. Net zoals het grijze, dode landschap van de vulkaan.

Wel had ik het idee dat er steeds een nieuwe crisis werd geïntroduceerd. Dat werkt wat verwarrend. Misschien is dit de bedoeling geweest: misschien wilde de maker ons duidelijk maken dat het leven soms geen antwoorden biedt, vooral voor een Maya-gemeenschap die allesbehalve onafhankelijk is. Hoe dan ook blijf je aan het eind van de film met een aantal vragen achter. De film blijft zeker hangen, maar vooral vanwege de mooie beelden, het sterke spel en de onderlinge relaties tussen de karakters. Ixcanul is een bijzonder, poëtisch portret van de stille kracht van de vrouw.

Geschreven door Fey Lehiane