The Postman’s White Nights verhaalt over een van de vele verlaten dorpjes aan het grote Kenozero meer in Rusland. De enige connectie met de Russische samenleving is de postbode, die dagelijks naar een ander dorp vaart om de post, pensioenen en brood te halen voor de inwoners (die overigens in de film worden gespeeld door de inwoners zelf). Men beleeft er vele slapeloze nachten door de middernachtzon. De film volgt de postbode op zijn dagelijkse rondes en de problemen waar hij in de loop van het verhaal tegenaan loopt. Op deze manier wordt een beeld geschetst van het leven in het dorp. Vele thema’s worden aangesneden.

Allereerst toont The Postman’s White Nights een samenleving in verval. Als verkapte karakterstudie zien wij de postbode dan ook leven in het verleden. De film opent met een shot van zijn verweerde handen die foto’s van lang geleden laten zien. Daarnaast koestert hij gevoelens voor een oude klasgenote van hem, die ook in het dorp woont. Als maatje van haar zoon laat hij deze zijn oude school zien, wat inmiddels is verworden tot een ruïne. Zijn slapeloze nachten worden opgeleefd door de aanwezigheid van een mysterieuze kat, die hem aanstaart. Het lijkt zijn innerlijke demon van het verleden, van de wodka. In zijn omgang met de dorpelingen wordt de uitzichtloosheid nog sterker duidelijk. Een van de gepensioneerden in het dorp loopt standaard beneveld door de wodka rond. Uiteindelijk vertrekt het enige symbool van hoop wat de postbode kent, zijn geliefde oud-klasgenote, naar de grote stad voor een nieuwe baan. De postbode blijft achter met zijn kat.

Hoop is dan ook een tweede thema wat wordt aangehaald. De hele samenleving dendert voortdurend voort op weg naar progressie. Waar het dorp het verleden omhelst, is dat de toekomst voor de buitenwereld. In de buurt van het dorp staat een geavanceerd ruimtestation, waar men bouwt aan een raket. Als de postbode in de stad wordt verleid tot terugval in alcoholisme verijdelt onder andere de ingewikkeldheid van de bestelling (er zijn alleen maar fancy cocktails verkrijgbaar) dit gevaar. Met name het zoontje van de oud-klasgenote symboliseert de toekomst. De interactie tussen hem en de postbode leveren dan ook de meest memorabele scenes op, waar het verleden en de toekomst contrasteren. Dit contrast komt het beste tot uitbeelding in het iconische wijde shot van de omgeving, waarin twee dorpelingen rustig leunen tegen een boot, terwijl op de achtergrond een raket wordt gelanceerd.

Progressie kan men dikwijls gelijkstellen aan een vermeerdering van technologische mogelijkheden, zoals de bouw van de raket in het ruimtestation. Maar dit gelijkstellen aan vooruitgang is een brug te ver. Ook de buitenwereld lijkt zo haar vervelende kanten te hebben. Dit ziet men voornamelijk terug in de falende instanties. Als de motor uit de boot van de postbode is gestolen, is het postkantoor in de stad van weinig hulp. Door bureaucratie en een resulterend gebrek aan compassie moet hij minstens een maand wachten op de nieuwe motor. De generaal van het ruimtestation vist met zijn hulp met illegale sleepnetten. De politie knijpt hier een oogje toe, maar treedt wel op als een aantal dorpelingen hetzelfde doen. Indirect is hier sprake van een kritiek op het functioneren van de Russische samenleving.

Dit kritische element kan nog verder worden getrokken in wellicht het relevantste thema van de film. Het dagelijkse leven in het dorp voelt aan als een allegorie voor de toenemende isolatie binnen een technologisch ontwikkelde complexe samenleving. Men heeft het tegenwoordig vaak druk. Net als de dorpelingen hebben ook wij slapeloze nachten. Elke nacht worden de dorpelingen dan ook in hun huis getoond, gekluisterd aan de TV; net als wij ook de lokroep van de media niet kunnen weerstaan. In de ochtend worden zij ook gelijk meegetrokken in de sleur, net als wij dagelijks opstaan om om 9 uur op kantoor te verschijnen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van statische shots met een Dutch angle: dit versterkt het beeld van isolatie. De sleur wordt extra verduidelijkt door het veelvuldig herhalen van shots. De raket die wordt gebouwd is als het technologisch complex die zich verder ontwikkelt buiten de macht van het individu om. In deze opzichten is de kritiek van de film vergelijkbaar met die van bijvoorbeeld de situationistische filosofie van Guy Debord.

Zoveel berichten als de film lijkt te willen verzenden, zo weinig lijken er uiteindelijk aan te komen. Hier gaat de film helaas de boot in. De kracht van The Postman’s White Nights zit in de karakterstudie van de postbode die indirect resulteert in een overvloed aan onderliggende thematiek. De zwakte is dat hierdoor de focus ontbreekt en geen thema echt diepgravend wordt uitgewerkt. Het is het waard om deze film te bekijken, maar het is de vraag of hij je met vragen opzadelt die je slapeloze nachten zullen bezorgen.

Geschreven door Sjoerd van Wijk