Leven versus controle

Ines is een afstandelijke dochter, die zich louter en alleen op haar werk richt. Winfried is een gepensioneerde vader zonder vrienden, die niet weet wat hij met het leven moet. In Boekarest probeert hij weer een band met haar op te bouwen.

Gek dat een film die zo lang duurt (twee uur en drie kwartier), en waarvan het verhaal in drie zinnen uitgelegd kan worden, toch voortdurend onderhoudend en vermakelijk is. Dit komt deels door het sterke acteerwerk van de twee hoofdpersonen, die elkaar in elke scène uitdagen om ofwel liefde te tonen ofwel op te geven, en deels door de rake momenten van oprechtheid die over de film zijn verspreid.

De regisseuse Maren Ade (Alle Anderen) schreef deze wrange vader-dochter film, en haar inzicht in de relatie tussen de twee personages is duidelijk te merken. De eerste akte bijvoorbeeld, die de eenzaamheid van Winfried verbeeldt, werkt als een trein; hij heeft niemand om mee te praten, zijn ex heeft een nieuwe vriend, met wie hij niet goed overweg kan, zijn dochter zit alleen nog maar aan de telefoon wanneer hij haar ziet. De komische elementen zijn sterk maar liggen ver uit elkaar, waardoor de leegte van Winfrieds leven pijnlijk helder wordt.

Het is dan ook een fout om dit werk slechts een komedie te noemen. Er zitten genoeg absurde scènes in – met name die met het alter ego van Winfried Toni Erdmann, waarmee hij Ines’ zakenleven probeert te ontregelen – maar de humor zit hem vooral in het ongemak tussen de personages. Dit ongemak is tevens de grote bron van drama in de film.

Toch schuurt het verhaal aan sommige kanten. Hoewel het uit een origineel script is ontstaan, voelt het alsof je naar een letterlijke verfilming van een dik boek zit te kijken. Waar meestal bij verfilmingen van (bekende) boeken de zure nasmaak kan ontstaan dat de film te veel heeft weggelaten uit het boek, lijkt nu het omgekeerde het geval. Het merendeel van de scènes duurt erg lang, en al zijn ze esthetisch gezien spannend en zouden ze op zichzelf kunnen staan, komt bij sommige scènes achteraf de gedachte op: “had deze scène überhaupt wel in de film gehoeven?”. Zonder aan het verhaal of de kwaliteit van de film af te doen, zijn er een paar scènes die slechts als het zoveelste voorbeeld dienen en in die zin alleen bijdragen aan de wereld van de film, maar niet direct aan het verhaal. Hierdoor had er zeker een half uur vanaf gekund. Kwaliteit boven kwantiteit.

Toni Erdmann valt moeilijk te plaatsen. Het bevindt zich tussen komedie en drama en er lijkt geen moraal achter te zitten. De regie is objectief; het conflict wordt alleen in beeld gebracht, zonder dat er een kant wordt gekozen. Beide partijen zijn imperfect en moeilijk te peilen. De film is een studie van de botsing van karakters met de nadruk op de karakters en niet het conflict. In feite is hét conflict in deze film de botsing en daardoor zit je heel dicht op de personages.

De thematiek van de film zou beschreven kunnen worden als “leven versus controle”, iets wat ook belichaamd wordt in het land waar Toni Erdmann zich afspeelt. Roemenië is nog deels een ontwikkelingsland, dat niet volledig hersteld is van het regime van Ceaușescu. Het is een braakliggend terrein en wordt in deze film neergezet als een verstikkende scheiding tussen het chaotische plattelandsleven en de strakke zakenwereld, die vanuit het buitenland op Boekarest is gedrukt.

Ines wil alles, koste wat het kost, onder controle houden; Winfried, die eigenlijk niets te verliezen heeft, wil haar leren de inherente wanorde van het bestaan te waarderen. Of hij hierin slaagt, is nog maar de vraag.

Geschreven door Luuk Hendrix en August de Leeuw