Men zegt dat kunst het leven imiteert en vice versa. In El Ciudadano Ilustre is dat zeker het geval. De Nobelprijs winnende auteur Daniel Mantovani gaat in op een uitnodiging uit onverwachte hoek. Hij wordt tot ereburger benoemd in zijn geboortedorp Salas in Argentinië en daar horen de nodige festiviteiten en ceremonies bij. Bij zijn terugkeer na veertig jaar afwezigheid vervalt zijn bezoek steeds meer in een farce. Het onderwerp van zijn werk was namelijk Salas zelf, waarbij het dorp niet altijd even florissant werd beschreven.

Het komische in El Ciudadano Ilustre is vooral gestoeld op contrasten. Mantovani wordt door Oscar Martínez neergezet als een cynische verheven wereldburger, die het lijkt te betreuren dat hij naar eigen zeggen een geïnstitutionaliseerd fossiel is geworden sinds de ontvangst van de Nobelprijs voor de Literatuur. Vanuit zijn villa in Barcelona is hij vooral bezig met het afzeggen van afspraken. Dit maakt het verhaal gelijk intrigerend als hij desalniettemin op de eenvoudige uitnodiging van zijn geboortedorp ingaat. Salas is dan ook het tegenovergestelde van hem: optimistisch en men staat er met beide benen op de grond. Wat motiveert Mantovani om toch terug te keren? Het resulterende conflict wordt op vele manieren uitgewerkt, waarbij blijkt dat er toch een grote overeenkomst is tussen beiden. Salas is bekrompen in haar beperkte wereldbeeld, Mantovani is bekrompen in zijn ivoren toren. Dit leidt tot een ander leidend contrast in de film. In hoeverre is Mantovani’s schrijven gebaseerd op de werkelijkheid en in hoeverre is het fictie?

Deze conflicten worden verbeeld door Mantovani’s ontmoetingen met de kleurrijke figuren van Salas. Door de ingetogen camera die op respectvolle afstand van de acteurs blijft krijgen deze volledig de ruimte om hun karakters uit te beelden. Zij doen dit dan ook met verve. Met name de schipperende burgemeester die ondanks expliciete aanwijzingen het niet te doen Mantovani hartelijk omhelst en de oude boezemvriend die met Mantovani’s oude vlam is getrouwd zijn memorabel. De laatstgenoemde geeft het treffendste portret van Salas. Vriendelijk tegen Mantovani en uitroepend hoe leuk het is hem weer te zien. Maar bij hem thuis voor een barbecue komt het oude zeer toch boven als hij overdreven een zoen verlangt van zijn vrouw voor de ogen van Mantovani. De klucht wordt subtiel opgebouwd door de onthouding van informatie. Gaandeweg wordt Mantovani’s relatie tot iedereen duidelijk en daarmee het gedrag van Salas’ inwoners.

De opbouw naar de climax van de film is gebaseerd op de steeds heftigere botsingen tussen Mantovani en Salas, wat de farce steeds groter maakt. Naar het einde toe krijgt de film echter een duister randje. Dit maakt het slot, waar de kunst en het leven vervlochten zijn, tot een teleurstelling. Doordat van te voren wordt ingezet op de spanning van Mantovani’s lot in Salas, komt de publicatie van zijn nieuwe boek gebaseerd op de gebeurtenissen in de film over als een cynisch vaarwel van de schrijver aan zijn gehate geboortedorp. Uit de klucht die hier aan vooraf gaat kwam eerder de haat-liefdeverhouding tussen deze twee naar voren. Ondanks dat Mantovani niet tegen Salas kan, is hij er toch afhankelijk van voor zijn inspiratie. Als de klucht tot aan de logische conclusie was doorgevoerd, had het einde aangevoeld als de beter passende triomfantelijke gotcha van een schrijver die weer inspiratie heeft gevonden door het conflict welbewust op te zoeken.

In El Ciudadano Ilustre raken de kunst en het leven innig met elkaar vervlochten. De pretenties van de schrijver en het gebrek daaraan van zijn geboortedorp worden goed op de hak genomen door de levendige karakters. De resulterende komische situaties maken de film het kijken waard, ondanks dat het einde afbreuk doet aan de hilarische klucht.

Geschreven door Sjoerd van Wijk