“Sudan, the most eligible bachelor in the world”, luidt het op t-shirts in de souvenirwinkel verbonden aan het reservaat Ol Pegeta. Het verwijst naar neushoorn Sudan, de laatste mannelijke witte neushoorn, die in maart 2018 is overleden. De documentaire The Last Male on Earth van Floor van der Meulen volgt Sudan in de laatste jaren van zijn leven, en iedereen die daarbij betrokken is geweest. Een onvermijdelijke ramp die te wachten staat. Wat houdt dit in voor de diersoort, zijn leefomgeving, de mensen die met hem werken en de planeet?

Op het oppervlak zien we een verbeelding van het emotionele proces dat een aankomend overlijden met zich meebrengt. Zijn verzorgers en bewakers spreken over Sudan alsof het een goede vriend is, en benadrukken de belangrijke rol die hij speelt in hun leven. Dit overlijden kenmerkt zich echter door een sentiment dat moeilijk te bevatten is: een sentiment van het eindige. Dit resulteert in grootschalige aandacht voor Sudan in de media, en brengt vele toeristen naar zijn leefgebied om het dier te bewonderen nu het nog kan.

De gevolgen van menselijke bemoeienis in natuurlijke leefgebieden komen in verschillende vormen tot uiting, waarvan één ingrijpend voorbeeld het verlies van biodiversiteit door het uitsterven van diersoorten is. In het geval van de neushoorn is de oorzaak pijnlijk duidelijk te herleiden tot het kapitalisme. De hoorn van een neushoorn kan tot wel een miljoen dollar opleveren op de zwarte markt, en dus wordt er flink gejaagd op de soort. Maar het is niet alleen in deze vorm dat Sudan flink winstgevend kan zijn.

Met ongetwijfeld de beste bedoelingen worden er dagelijks tours voor Europese en Amerikaanse toeristen georganiseerd in Ol Pegeta. Tijdens de tour wordt het verhaal van Sudan verteld, wordt het uitsterven van zijn soort en de ontegenzeggelijke rol van de mens hierin benadrukt en krijgt de groep de kans Sudan van dichtbij te bekijken en met hem op de foto te gaan. Elke tour wordt afgesloten met het verzoek dat dit verhaal bij thuiskomt gedeeld zal worden. Men moet op de hoogte gesteld worden van de indrukwekkende verschijning van het dier en de schaarsheid van zijn bestaan. De onderliggende boodschap lijkt te zijn dat bewustzijn en empathie de sleutel tot overleving en bescherming zijn. Waarom werkt deze redenatie dan niet op de jagers die oog in oog komen te staan met de neushoorn en een directe beslissing nemen waarin zijn leven minder waard is dan het kapitaal dat het kan opleveren?

Deze kwestie schuurt, en hierin toont de documentaire op subtiele wijze een gevatte kritiek op de aandacht die wordt geschonken aan natuurrampen die te herleiden zijn tot menselijke bemoeienis. Juist het berouw rond het verlies van Sudan specifiek, en zijn soort algemeen, leidt ertoe dat er verder kan worden gekapitaliseerd op zijn bestaan. Sudan is een verkoopwaar, een schaars goed, een uniek verschijnsel in een wereld waar het unieke het meest begeerde maar ook het meest onhaalbare goed lijkt te zijn. Er wordt naast Sudan geposeerd alsof hij een attractie of bezienswaardigheid is. Zelfs na zijn dood kan hij deze rol met succes vervullen, waarbij men met soortgelijk enthousiasme poseert met zijn grafsteen. Op deze manier reproduceren de verwondering voor Sudan’s zeldzaamheid en de goede bedoelingen om hem te redden het systeem dat het uitsterven van de soort juist heeft gefaciliteerd.

The Last Male On Earth. Inderdaad, Sudan was het laatste mannetje van zijn soort, maar betekent zijn dood dus ook het uitsterven van de soort? Dat nog niet. Tussen neus en lippen door wordt vermeld dat de dood van Sudan voornamelijk één van symbolische ernst is. Sudan heeft zijn functionaliteit voor reproductie allang verloren. Zijn sperma is ingevroren en er wordt actief en met beginnend succes geëxperimenteerd met kunstmatige inseminatie. Het lot van de overleving van de soort ligt in de handen van de twee vrouwelijke neushoorns, nog in de bloei van hun leven en beschermd in hetzelfde reservaat. Maar helaas, de vrouwtjes zijn niet zo makkelijk aan te prijzen. Met nog maarliefst twee overlevende vrouwtjes van de neushoornsoort is de dreiging, en daarmee het sentiment van het eindige, nog niet voldoende aanwezig. Naast het schetsen van een emotioneel portret van het verlies van Sudan weet deze documentaire op zowel een komische als een verfijnde wijze de vinger op de zere plek te leggen.

Geschreven door Rowan Stol