Orwa Nyrabia, de directeur van het documentaire festival IDFA, vertelt tijdens een introductiefilm dat Nothing but the Sun de openingsfilm is van het festival dit jaar. Waarom de keuze op deze film is gevallen mogen we de komende 74 minuten zelf ontdekken.

De film wordt gedragen door Mateo Sobode Chiqueño, een Paraguayaan en tevens ook deel van de Aroyeo-gemeenschap. Een groot deel van deze gemeenschap leeft inmiddels niet meer in het woud, doordat ze verdreven werden door onder andere mennonieten (een christelijke gemeenschap, stammend uit Europa), die het hout daar wilden kappen. Doordat ze in aanraking kwamen met deze mensen werden vele inheemse bewoners ziek, en enkele van hen stierven. Ook door de strijd die ontstond omdat men zich niet zomaar liet wegjagen vielen er doden. Die mensen die overleefden werden in een afgelegen regio met waterschaarste geplaatst waar men afhankelijk is van het werk dat aangeboden werd. Daarnaast werd hen het christendom opgelegd. Mateo is dan ook niet zijn ‘echte’ naam, hoewel hij deze inmiddels wel eigen heeft gemaakt.

Dit is een complex verhaal, dat ik hier nu heel kort geschetst heb. De film benadert dit thema door Mateo en zijn omgeving te filmen. Mateo gaat in gesprek met getuigen van de invasie. Stukje bij beetje ervaart de kijker meer over wat er zich toen afspeelde, elk verhaal ingrijpend en complex. Hierdoor wordt de enorme tragiek duidelijk, en tegelijkertijd ook de afhankelijkheid die de Aroyeo-gemeenschap nu heeft in vergelijking tot hun leven daarvoor. Ze leefden in eenklank met de natuur, terwijl ze nu geld nodig hebben voor eten, en door de droogte niets zelf kunnen verbouwen. Ook de spirituele kant van hun gemeenschap dreigt uit te sterven. Veel jongere mensen zijn nu christenen, en de ouderen zullen de kennis van liederen en rituelen mee hun graf in nemen.

De film, die vooral bestaat uit interviews en opnames van het droge landschap, schetst een somber beeld. Maar in deze somberheid wordt de kracht van het opnemen duidelijk. Mateo kan doordat hij een cassetterecorder heeft kunnen kopen nu de verhalen vastleggen. En met deze documentaire doet de regisseuse, Arami Ullón, hetzelfde. Het is een monotone, zware film wiens sterkte zich uit in de verhalen en liederen. De vele complexe thema’s zijn toe te passen op veel aspecten van de huidige maatschappij. Dat is wellicht een van de voornaamste redenen dat deze film IDFA 2020 heeft geopend. Daarnaast vertelt het een ingrijpend verhaal dat zich op dit moment in Paraguay afspeelt – en openbaart daarmee de kracht van film: in een bioscoopzaal in Amsterdam kan ik kijken naar de gezichten van deze mensen, getekend door het leven in deze omstandigheden. Zij zijn terecht gekomen op een plek waar alleen de zon nog herinnert aan vroegere tijden.  

Geschreven door Luca Deutinger