In zijn vorige documentaire Fuocoammare (2016) volgt Gianfranco Rosi bootvluchtelingen uit Syrië die aankomen bij het Italiaanse eiland Lampedusa. In Notturno reist hij terug naar hun vertrekpunt. Drie jaar lang verblijft hij op de grens tussen Irak, Syrië, Koerdistan en Libanon en filmt daar het dagelijkse leven dat in tijden van oorlog langzaam weer begint op te krabbelen. Een jongen die probeert zijn familie te onderhouden, moeders die hun zonen herdenken en psychiatrische patiënten die een toneelstuk voorbereiden. De verhalen lopen door elkaar, versterken elkaar en laten leven zien dat, desondanks, doorgaat. 

Wat mij het meest opviel, en iets van mijn stuk bracht, was de stilte van de film. Wat ik vaak verwacht van documentaires is veel beweging, een cameraman die letterlijk meeloopt met het onderwerp. Rosi (zelf ook de cameraman van de film) houdt daarentegen de camera stil. Hij bepaalt het kader en laat daar mee soms veel buiten beeld, zoals hij zelf uitlegt in een interview met de Volkskrant: “Rondlopen met de camera, dat werkt voor mij niet. En wat er dan links, rechts of achter me gebeurt, sijpelt op een of andere manier tóch wel door in mijn film. Waarom denken mensen dat iets pas een heuse documentaire is als de camera steeds beweegt, als een hond die overal plast? Is dat soms échter? Mijn doel als filmmaker is dat jij als kijker míjn plaats inneemt”. Naast de stilte in het filmbeeld, is er ook weinig dialoog of uitleg, je deint mee op de beelden die Rosi je toont. Hierdoor was de context van elke scène niet altijd even duidelijk, maar dit benadrukte eerder mijn eigen onwetendheid over de situatie dan iets anders. 

Des te explicieter was de scène over kunsttherapie. Je ziet een groep kinderen tekenen en vervolgens uitleggen wat ze hebben gemaakt. Rustig en duidelijk beschrijven ze de moorden, IS-leiders en verloren familie op hun tekening. Een jongen met een lichte stotter wijst meerdere tekeningen aan en herkent wel iets in bijna alles. De vanzelfsprekendheid waarmee de kinderen erover praatten bleef tijdens de rest van de film nog lang bij me hangen. 

Notturno is een film die langzaam binnen sijpelt en die me geraakt en ook wat ongemakkelijk achterliet. Ongemakkelijk, omdat het bevestigde hoe weinig ik eigenlijk wist van wat er gebeurd is daar, maar ook hoe belangrijk het is om dit wel te weten. Ik ben naar aanleiding daarvan twee boeken gaan lezen; “Begrijp Jij Het Midden-Oosten Nog?” van Hans Luiten en Sven de Graaf (2016) & “Het Zijn Net Mensen” van Joris Luyendijk (2015). Deze schetsen op een heldere en overzichtelijke manier de geschiedenis van het Midden-Oosten en belichten daarbij ook de rol die het Westen hierin heeft gespeeld. Mocht jij net als ik wat meer informatie zoeken, maar weet je niet waar je kan beginnen, dan zijn deze boeken een goede eerste stap! 

Geschreven door Anne Oort