Edward Snowden. Een naam die haast iedereen die het nieuws volgt bekend in de oren moet klinken. In 2013 maakte deze klokkenluider vanuit een hotelkamer in Hongkong de geheime surveillanceprogramma’s van de Amerikaanse NSA bekend.

Filmmaker Laura Poitras, berucht om haar voorgaande documentaires My Country, My Country (2006) en The Oath (2010) waar Amerika ook niet op een positieve manier wordt geportretteerd, kreeg in 2013 een gecodeerd mailtje van ‘Citizen 4’, een codenaam die Snowden zichzelf geeft. Zoals gevraagd in de mail, vertrekt Poitras naar Hongkong, samen met journalisten Glenn Greenwald en Ewan MacAskill van The Guardian. Vanaf dat moment begint Poitras alles vast te leggen.

We zien een intelligente en sympathieke jongeman in zijn hotelkamer. Hij stelt zich voor. Edward Joseph Snowden. Stap voor stap legt hij uit op welke manier de Amerikaanse overheid de Amerikaanse burgers in de gaten houdt. Het is duidelijk dat Snowden een visie heeft en bereid is om alles hier voor op te geven. Het recht op privacy is belangrijker dat zijn eigen vrijheid. Citizenfour is een menselijk portret van Snowden die we uit de media alleen kennen als klokkenluider.

Citizenfour voelt aan als een thriller. Beelden van Snowden worden afgewisseld met geheime e-mail uitwisselingen tussen Snowden, Poitras en Greenwald. Op de achtergrond zien we een donkere ondergrondse tunnel. Ook zien we beelden waarin de Amerikaanse overheid keer op keer ontkent dat zij de bevolking in de gaten houden. Dit resulteerde in contrast met de informatie die de kijker net heeft ontvangen van Snowden in veel ongemakkelijk gelach in de bioscoopzaal.

De paranoia die Edward Snowden overvalt, waardoor hij in een scène de stekker uit de telefoon trekt om afluisteren te voorkomen creëert bij de kijker een onbehaaglijk gevoel. Op het moment dat er wordt verteld op welke manier de partners van Snowden en Greenwald onder druk worden gezet door de Amerikaanse overheid, wordt het duidelijk dat het prijsgeven van deze geheime informatie ze duur kan komen te staan.

Deze documentaire van Poitras roept aan het eind van de film veel vragen op bij de kijker. Want in hoeverre is de Verenigde Staten nog een democratie? De manier waarop er wordt omgegaan met de privacy van zijn staatsburgers begint steeds meer kenmerken van een dictatuur te vertonen. Citizenfour is een portret van een zeer belangrijk moment uit de moderne geschiedenis. Het zien van deze documentaire is zeker een aanrader en zal menig mens doen denken over wat de huidige vrije en digitale maatschappij voor consequenties met zich meebrengt.

Geschreven door Stella van Meersbergen