Aan tafel gezeten gebruikt een familie het avondmaal. Moeder wordt veelvuldig overladen met complimenten. Het lijkt een familie zoals zovelen. Maar achter dit vredige tafereel schuilt een duister geheim. Beneden ligt namelijk een persoon gekneveld totdat het losgeld de familie’s rekeningen betaalt. El Clan verhaalt over de Puccio’s die begin jaren ’80 Argentinië teisterden met ontvoeringen. Kinderen van rijke ouders waren het slachtoffer. Na ontvangst van het losgeld werden zij dikwijls alsnog om het leven gebracht. De gebeurtenissen worden geplaatst in een wijdere context van corruptie, enorme inflatie en de overgang van een militaire dictatuur naar een democratie. Toch is El Clan vooral een film over familieverhoudingen en het spel tussen impressie en werkelijkheid.

Aan het hoofd van de tafel zit Arquímedes Puccio (meesterlijk gespeeld door Guillermo Francella) alles met zijn priemende ogen gade te slaan. Als een echte pater familias doet hij alles om zijn kinderen het beste van het beste te geven. Van zijn zoons verlangt hij niets minder dan eeuwige trouw terug. Zodra hij in beeld is neemt een gevoel van beklemming zich meester over je. We kruipen terug in onze stoel, net zo geïntimideerd als zijn favoriete zoon Alejandro (Peter Lanzani). Het stoïcijnse gelaat met ogen die niets vertellen staart ons calculerend aan, alsof de ontvoeringsbusiness slechts een probleem van winstmaximalisatie is. Iconisch zijn de beelden van de avondmaaltijd, waar de familie in het licht goed te zien is maar Arquímedes met zijn rug naar de camera toegekeerd een schaduw over hen heen werpt.

De ijzingwekkende determinatie waarmee Arquímedes doet wat hij goed acht voor zijn familie staat aan de basis van de tragiek die zoon Alejandro ondergaat. Aan de ene kant is hij voor de buitenwereld een charismatische, succesvolle rugbyster. Aan de andere kant is hij een getormenteerde ziel die met steeds meer twijfel helpt met de kidnappings. Hij weet niet te ontsnappen aan de koele blik van zijn vader, die zich beroept op trouw aan de familie. Als hij eindelijk de uitgang heeft gevonden, is het al te laat. Ook Alejandro’s gelaat krijgen wij uitgebreid te zien, met de eeuwige frons die maar zelden van zijn gezicht verdwijnt. Ritmisch worden de close-ups van vader en zoon afgewisseld in een snelle montage. Beelden van de ontvoeringen worden zij aan zij gesneden met Alejandro, die zowel zijn team de overwinning schenkt als het eerste afspraakje met zijn grote liefde beleeft. Dit versterkt het contrast tussen zijn imago naar buiten toe en de monetaire oorzaak en maakt deze voelbaar.

Vanuit de persoonlijke tragiek wordt in El Clan een brug geslagen naar de tragiek van Argentinië. Vader Puccio rechtvaardigt zijn daden met sociale kritiek op de gegoede klasse. Zijn business bestaat bij gratie van een goede verstandsverhouding met de politiechef, die een oogje toeknijpt. Maar het belangrijkste is nog wel de reactie van de omgeving op het moment dat alles onvermijdelijk fout gaat in de laatste klus. Mensen kunnen de werkelijkheid niet geloven. Alejandro’s rugbyteam moedigt hem vlak voor de rechtszaak begint aan. Zijn vriendin gelooft heilig in zijn onschuld. Het gezin denkt dat vader Puccio hen zal redden. De doublethink tussen idyllische familie en duistere praktijk wordt nergens treffender samengevat dan wanneer de jongste dochter weifelend haar vader een afscheidskus geeft voordat ze de auto uitstapt bij school.

Op voorgenoemde manieren brengt El Clan de conflicten tussen voorkomen en realiteit, vader en zoon, subtiel in beeld. Helaas vliegt de film soms uit de bocht en wordt vergeten waar de kracht van het verhaal vandaan komt. De tragiek van Argentinië, die op momenten op de achtergrond opgepikt kan worden, wordt met de hamer erin geramd door het tonen van nieuwsbeelden, wat geforceerd overkomt. De snelle montage wordt begeleid door catchy popdeuntjes, wat de hardheid van de ontvoeringen en het contrast met het dagelijkse leven deels trivialiseert. De door de hele film voelbare invloed van Martin Scorcese’s regiestijl slaat hier te ver door.

El Clan is een film die nog lang zal blijven heugen door met name de sterk neergezette karakters. Aan tafel gezeten staart Arquímedes Puccio je indringend aan. Zoon Alejandro probeert op te staan en weg te lopen maar kan het niet. Als de film zonder opsmuk volledig op de karakters was blijven focussen, had het iets werkelijk speciaals kunnen worden. Nu smaakt de film vooral naar meer.

Geschreven door Sjoerd van Wijk