De nieuwste film van Sergej Loznitsa draagt een gevoel van gruwelijkheid met zich mee. Dat heb je als kijker echter niet meteen door. Pas wanneer je in de herhalende, bureaucratische en gewelddadige wereld van A Gentle Creature, die aan een Kafkaësk universum doet denken, begint te zinken, vraag je je af of er een uitweg is.

Tijdens de première van de film in Amsterdam lijkt de Oekraïense regisseur alles wat de moderator over zijn film zegt in twijfel te trekken: volgens Loznitsa bestaat realistische cinema niet. Hij verklaart dat zijn laatste fictie dan ook niet realistisch is; eigenlijk beschouwt Loznitsa zelfs zijn documentaires  meer als fictie dan als realiteit. Hij is geen pessimist (zolang kunst nog maar bestaat!), ondanks het verdoemde lot van sommige van zijn karakters. Loznitsa vertelt in relatie tot A Gentle Creature over het universum van de Russische samenleving als een ‘specifieke eenheid’ (a specific unit), en over zijn bezorgdheid om de betekenis van macht in de Russische cultuur. Hoewel het werk van Loznitsa als strenge kritiek op de Russische samenleving wordt gezien, is deze film voor hem meer dan slechts een politiek statement: “dieper .. het gaat om cultuur, dat gaat veel dieper dan de politiek”. Het vreemdste, wat de maker zelf aankaart en wat de film zelf ook onthult, is een soort harmonie van ‘het kwaad’. Nergens in de film is het kwaad duidelijker te zien dan in het lot van de hoofdpersoon, een sympathieke, naamloze vrouw (gespeeld door Vasilina Makovtseva), die op een onmogelijke zoektocht is.

De stille, deftige vrouw woont aan de rand van een Russisch dorp. Zij stuurt pakketten naar haar man die in een verre Siberische gevangenis zit. Maar op een dag wordt haar pakket teruggestuurd. Ongerust besluit ze een gevaarlijke reis te maken om erachter te komen wat er met haar man gebeurd is.

Wat een culminerend dramatisch plot lijkt te zijn, wordt door Loznitsa enorm verrijkt met fantasierijke en donkere satirische noten. Ook typisch amusante situaties, zoals oude dames die in de bus zitten te klagen, of dronken dorpelingen die samenkomen om ‘spin the bottle’ te spelen,  zijn, samen met de gevolgen van een ontbrekend rechtssysteem en de griezelige verhalen over misdaad en moord, echter donker. De maatschappij is gestopt zich zorgen te maken over haar burgers en medemensen, en exploiteert hen op een gewelddadige manier. De vraag die zich opdient is: is de maatschappij niet aanwezig in iedereen, in elk van ons? Wanneer zelfs de politie weigert de vrouw te helpen, maar haar in plaats daarvan bedreigt, laat zij zich hulpeloos vallen in de handen van misdaders en onbetrouwbare vrienden.

Loznitsa’s indrukwekkende cast bestaande uit ongeveer 100 acteurs schildert een smakelijk maar gekweld gezelschap af. In de collectieve scènes bouwt Loznitsa een soort visuele dialoog op die doet denken aan het werk van Dostoievski. Alhoewel ze kort voorbijkomen, fluisteren deze passerende karakters patriottische, soms nostalgische, maar ook absurde opmerkingen. Historische geesten als Marx en Lenin komen in dit gevangenisdorp terug als straatnamen. Al deze personages, van de prostituée tot de mensenrechtenwerker en de maffiabaas, prijzen echter allemaal de grote Russische natie.

Terwijl de fantasie als een soort sluier over Loznitsa’s werk hangt, vindt de film zijn weg terug naar de wrede realiteit van een onderdrukte en hopeloze wereld. De zoektocht van het ‘sympathieke schepsel’ was vanaf het begin gedoemd te mislukken, gevangen in de karikaturale, verloren wereld waar de vrouw deel van uitmaakt. A Gentle Creature snijdt de diepe wonden van een vervallend hedendaags Rusland open en dringt ons aan onze toegekende vrijheid van machtswerkingen in onze maatschappij als niet vanzelfsprekend te beschouwen.

Geschreven door Cristina Buta