Men maakt soms onderscheid tussen de geest van de wet en de letter van de wet, maar daar is in A Gentle Creature geen sprake van. Als een vrouw een pakketje verzonden aan haar man in de gevangenis “retour afzender” krijgt zonder opgaaf van reden, gaat ze op onderzoek uit. Als ze vanuit haar kleine dorp naar de stad gaat om de gevangenis te bezoeken, stapt ze de ijzeren kooi van de bureaucratie in. Haar zoektocht blijkt uitzichtloos te zijn en doet denken aan de problemen van Josef K. in Kafka’s Der Prozess. Ze ontmoet tal van mensen die elk gegeven de situatie er het beste van proberen te maken, al dan niet om zelfzuchtige redenen. Het geheel komt over als een droom die je niet loslaat. Bij A Gentle Creature stappen we een labyrint in waarin we willen verdwalen.

De film kan als een tegenhanger gezien worden van een andere Russische film uitgekomen dit jaar: Loveless. Beide behandelen de thematiek van een wereld in verval. Specifiek worden falende autoriteiten in Rusland op de korrel genomen. Waar zich dit bij Loveless uit in een verstikkende tragedie rondom een vermist jongetje, is A Gentle Creature juist een droogkomische observatie van de zoektocht naar een onvindbare man. Beide films presenteren een uitzichtloze situatie waar geen verbetering in lijkt te komen. Toch geeft A Gentle Creature indirect juist hoop mee aan de kijker. Door te lachen om de absurditeit van het falende systeem waar de vrouw slachtoffer van is, worden wij wellicht gestimuleerd meer naar de geest van de wet te gaan leven.

Langzaam maar zeker stappen wij met de vrouw het labyrint in. En net als in een doolhof lopen we van het ene naar het andere dwaalspoor voordat we ons beseffen dat we al vanaf de eerste stap verkeerd liepen. De film draait dan ook om deze tocht. De vrouw, die naamloos blijft, is zelf net zo zeer een MacGuffin als haar gevangen man. Met een expressieloos gezicht leidt ze de kijker van de ene naar de andere absurditeit. Als een buitenstaander krijgen we de vervreemdende verwarring op ingrijpende wijze mee. Door de gewaagde camerastandpunten lijkt het alsof we midden in de actie staan. De ritmische afwisseling van beelden tussen weids en dicht op de huid werkt hypnotiserend. En altijd zijn er mensen druk in de weer met elk hun eigen ding, wat deze vreemde wereld met haar regeltjes overweldigend maakt. Doordat de karakters allen net wat dikker aangezet zijn dan realistisch is, lijkt A Gentle Creature welhaast een droom. Een die weliswaar niet plezierig is, maar waar je niet schreeuwend van wakker wordt.

Het surrealistische element in de film wordt naar het einde toe meer ingezet. Langzaam worden we de val in gelokt. De spanning neemt toe over welke deur in het rariteitenkabinet de vrouw nu zal opentrekken, elke met gekkere gevolgen dan de voorgaande. Helaas vliegt A Gentle Creature hierin wat uit de bocht. Naar de emotionele climax wordt theatraal toegewerkt. Scenarioschrijver/regisseur Sergei Loznitsa zaagt te lang door over zijn punt aangaande het droomachtige karakter van het bureaucratische systeem. In de ontluisterende ontknoping wordt vervolgens met de gevoelens van de kijker omtrent de vrouw gespeeld. Maar aangezien zij tot dan toe slechts observerend in beeld werd gebracht, is dit een geforceerde wending. Er is van tevoren geen reden gegeven om met haar mee te leven. Toch wordt deze misstap gedeeltelijk rechtgezet in de eindscène, waar het falende systeem als een eeuwig wederkerende absurditeit wordt getoond. De uitzichtloosheid blijft voortwoekeren.

Door het treffende einde voelt A Gentle Creature als meer dan slechts een Russische herinterpretatie van Kafka’s boek. De als een Möbiusband in zichzelf gekeerde vertelling heeft eenzelfde dramatische impact als de persoonlijke hel in de door David Lynch geregisseerde film Lost Highway. Echter bevindt de hel zich niet in iemand zelf, noch is deze te vinden bij anderen. De hel in A Gentle Creature is een onpersoonlijk systeem om wiens absurditeit wij enkel dienen te lachen. Deze film presenteert een fascinerend labyrint om in rond te dolen. Het is echter wel de vraag of het geheel niet al te veel ontspoort in de ontknoping.

Geschreven door Sjoerd van Wijk