Je bent in de jungle. Jij en je groepsgenoten worden bedreigd door een wild dier. Wat doe je? Probeer je samen te spannen met de anderen om het dier te verslaan? Ren je weg om je eigen hachje te redden, hopende dat je de snelste bent? Of voeg je je bij de groep, in de hoop dat je opgaat in de massa en onopgemerkt blijft?

Een deftig gezelschap komt tijdens een diner in een goudgekleurde spiegelzaal voor precies deze vraag te staan als een performancekunstenaar, gespecialiseerd in het nadoen van apen, íets te ver doorslaat in zijn optreden. Overtuigend onberekenbaar kronkelt hij met zijn enorme spierbundels door de zaal. Aan zijn armen heeft hij korte krukken bevestigd, waardoor hij zich zo behendig als een aap met zijn armen van de grond kan afzetten en op de tafels kan springen. Aanvankelijk kunnen de gasten er nog om lachen; er zal hen immers niks gebeuren in deze veilige omgeving. Maar dan slaat de sfeer plotseling om. De regels waar de realiteit aan zou moeten voldoen gelden blijkbaar niet meer, met als mogelijk gevolg een vreselijk drama. Een kunstwerk verandert in een dodelijke bedreiging.

Sociale regels en gedragscodes, waarvan de maatschappij op elk niveau is doordrongen, vormen een van de belangrijkste thema’s in The Square; het Gouden Palm-winnende meesterwerk van de Zweedse regisseur Ruben Östlund (onder andere bekend van Turist). In een aaneenschakeling van geniale scènes, die vaak op zichzelf al een korte film hadden kunnen zijn, test Östlund de grenzen van de beschaving en laat hij zien hoe absurd onze maatschappij vaak is: vrienden van het museum die een opening alleen maar bezoeken voor het gratis eten; een curator die het terugkrijgen van zijn gestolen portemonnee belangrijker vindt dan de levens van arme flatbewoners in een achterstandswijk en een museum dat hopen geld binnenharkt voor een paar hoopjes grind dat de schoonmaker zomaar kan vernielen met zijn stofzuiger.

Te midden van dit alles volgen we Gutmensch en succesvol hoofdcurator Christian (gespeeld door de Deense acteur Claes Bang), die het artistieke beleid voert in het fictieve X-Royal museum in Stockholm. Zijn ambities zijn groot: op het monumentale plein voor het museum, dat overigens gevestigd is in het koninklijk paleis, wordt een eeuwenoud ruiterstandbeeld onzorgvuldig weggetakeld om plaats te maken voor een nieuwe kunstinstallatie, getiteld The Square. De met wit licht uitgelijnde vorm duidt de kunstenaar in gepast wollige museumtaal als een plek waarin iedereen dezelfde rechten en plichten heeft en saamhorigheid het grootste goed is. De bedoeling is dat je er even je boodschappen kunt neerzetten, zonder dat ze gejat worden, of om hulp kunt vragen wanneer dat nodig is.

Voor Christian, die het beste met de mensheid voor heeft, is dit werk een baken. Droeg iedereen maar altijd zorg voor elkaar, dan zouden alle problemen opgelost zijn! Dat ook Christian zelf verre van perfect is blijkt echter uit zo ongeveer alles wat hij in zijn persoonlijk leven doet. Daarmee is The Square behalve een sterke vertelling van de tegenstellingen van de moderne samenleving, ook een blootlegging van de tegenstrijdigheden die in een individu kunnen bestaan. The Square is vaak hilarisch, maar werpt serieuze, actuele vragen op met betrekking tot maatschappelijke verantwoordelijkheid. Östlund doet zo een oproep tot zelfreflectie en tot het nemen van de eigen maatschappelijke verantwoordelijkheid, die, dankzij het satirische karakter van de film, niet dweperig of schijnheilig, maar oprecht en urgent aandoet. Deze oproep weerklinkt nu des te krachtiger in de oproepen vanuit de #MeToo beweging.

Geschreven door Emily Rhodes