Polaroidfoto’s – mijn eerste associatie is met verkopers die zich aan je opdringen in een restaurant om voor 5 euro een foto van het gezelschap te maken, en voor iets extra krijg je er ook nog een roos bij. Polaroidfoto’s hebben die eeuwige flits, waardoor de mensen op de foto standaard overbelicht zijn, waardoor je geen pukkels of puistjes ziet en je er eeuwig jong uitziet – ook al doordat polaroid zo’n analoog, vervlogen medium is dat het van zichzelf al omringd is door een air van ouderwetsheid. Alsof je jezelf tientallen jaren terug de tijd in kunt katapulteren door op de foto te gaan. Maar Instant Dreams bewijst dat polaroid voor veel mensen meer is dan een gimmick van een leuke avond, het is een ware levensfilosofie.

De documentaire volgt een drietal mensen dat het eigen leven in grote mate heeft ingericht naar het wonder dat Polaroid heet – journalist Christopher Bonanos, auteur van een boek over de geschiedenis van Polaroid; wetenschapper Stephen Herschen, die ‘de polaroidformule’ probeert te herontdekken en daarvoor een groot offer in zijn persoonlijke leven moet maken; en fotograaf Stefanie Schneider, een eigenzinnig figuur met een grote afkeer voor de digitale tijd waarin ze zich bevindt en een koelkast vol polaroid (want nieuwe film is al jaren uit de productie). Uit hun diepgevoelde monologen blijkt dat Polaroid een baken is voor digitaal-ontkenners, mensen die vooral rust aan hun kop willen en het leven zo waardevol vinden dat ze het willen vastleggen in unieke plaatjes – niet in “een reeks enen en nullen” die oneindig vaak gedupliceerd kan worden.

Dit zijn mensen die het leven zo waardevol vinden dat ze het willen vastleggen in unieke plaatjes – niet in “een reeks enen en nullen” die oneindig vaak gedupliceerd kan worden.

Dit ‘geloof’ is inclusief persoonscultus rondom de uitvinder van de polaroidformule, een zekere Dr. Land, een visionair die ervan overtuigd was dat zijn uitvinding de manier had veranderd waarop men de wereld om zich heen waarnam. Hij zag het trage polaroid-fotograferen als een essentiële stap in de ontwikkeling van “de evoluerende mens”, maar met een goed gevoel voor tegenstrijdigheid leek hij zich vooral voor te bereiden op een wereld waarin men de hele dag door foto’s zou maken met een apparaat “zo groot als je portemonnee”. In een filmsequentie zien we Dr. Land in de jaren ’70 vertellen over deze visie, waarbij hij de toekomst imiteert op een manier die griezelig veel lijkt op de wereld zoals we die nu kennen, post-iPhone. Instant Dreams weet sterk de fascinatie voor dit verloren gegane medium en haar sinistere uitvinder te vatten.

Los daarvan gaat er echter veel mis in de basale informatievoorziening. Zo kom je eigenlijk maar weinig te weten over de geschiedenis van Lands bedrijf. Het probleem van het ontwikkelen van nieuwe polaroidfilm wordt als volgt samengevat: een wetenschapper tekent wat scheikundige formules op een bord en zegt ondertussen “polaroidfilm is the most complex product ever created”. Er wordt niet gepoogd om dieper te graven dan dat. Daardoor blijft het ook een raadsel hoe het kon dat een bedrijf dat zo in de haarvaten van de toekomst leek te opereren toch de opkomst van digitale fotografie helemaal kon missen, en failliet kon gaan.

Het proces van polaroid-fotograferen wordt vaker aangeduid als ‘magie’ dan als ‘chemie’.

Bovendien verliest Instant Dreams zichzelf in haar eigen dramatiek. Het digitale tijdperk wordt besproken als ware het de apocalyps zelve; het proces van polaroid-fotograferen wordt vaker aangeduid als ‘magie’ dan als ‘chemie’. De film is bewust trippy, met lange shots van Tokyo en New York en Windows-screensaver-achtige ruimtereizen door kleur en vorm. Ook trekken er vele slow-motion beelden voorbij die invulling moeten geven aan de begrippen ‘tijd’ en ‘beeld’ die Polaroid oproept, maar zonder daar concrete stellingen aan te koppelen. Hierdoor blijft het geheel nogal hangen in mooifilmerij. Dat probleem dringt zich vooral op in de scène’s van fotograaf Stefanie Schneider, die hoofdzakelijk benaderd lijkt om te voorkomen dat het een al te stedelijk feestje wordt. Zij woont namelijk in de woestijn, waar ze vrijgevochten fotoshoots doet met haar afgelegen medebewoners. Niks mis mee, het levert bovendien een interessant portret op, maar het staat nogal los van de rest van de film – en die had wel enige diepgang kunnen gebruiken.

Al met al is Instant Dreams goed te doen voor mensen met een voorliefde voor beeld of fotografie, en zelfs als portret van mensen voor wie het digitale tijdperk te vroeg is gekomen is hij goed te pruimen. Maar verwacht geen antwoord op de vraag welke rol Polaroid speelde in de westerse samenleving of hoe Polaroid de fotografie heeft veranderd. Wat rest is een reeks mooie beelden – en het tintelende verlangen om een Polaroidcamera aan te schaffen.

Geschreven door Bastiaan Loopstra