“Oh muze!” De poëet start zijn episch relaas over de avonturen van een held. Het publiek hangt aan zijn lippen terwijl de incantatie ritmisch op hen in daalt. Een daverend applaus valt hem ten deel terwijl de grijsaard zijn kleinkinderen toevertrouwt dat het verhaal vroeger anders ging. Toen kwam het schrift en later de drukpers. Het epische gedicht werd opgeschreven en het verhaal kon voor altijd hetzelfde blijven. De muze was niet meer nodig om aangesproken te worden. Toch is er tegenwoordig sprake van een terugkeer van de oude vorm van de mythe.

De kunst van het verhalen vertellen vond voor de uitvinding van het schrift plaats binnen een orale cultuur. Er was sprake van een omgeving waar het verhaal gemakkelijk aangepast kon worden aan de omstandigheden waarin de samenleving zich bevond. Zo was de mythe een fluïde entiteit. Volgens cultuurfilosoof Marshall McLuhan bracht het schrift een andere manier van kijken naar de wereld. Deze werd opgedeeld in rigide categorieën. Verhalen bleven hetzelfde en liepen zo het risico in een nieuwe context irrelevant te worden. Bovendien regeerde de massacultuur, met de aanname dat één maat iedereen past.

Met de komst van de moderne communicatiemiddelen zijn we volgens McLuhan weer terug naar een orale cultuur aan het gaan. Via bijvoorbeeld het internet kunnen we gemakkelijk direct opschrijven wat we willen zeggen. En van een massacultuur gaan we over naar een globaal dorp. Dit betekent dat de mythe weer een immer veranderend verhaal kan worden. We kunnen de rijkdom van de oude verhalen tot ons nemen en herinterpreteren al naargelang de nieuwe context. In de kunst is deze zoektocht naar nieuwe betekenis te vinden in de in opkomst rakende term Metamodernisme.

Ook in de film is deze metamoderne aanpak terug te vinden. Door de jaren heen hebben verschillende filmmakers een oude mythe genomen en deze geherinterpreteerd voor een nieuwe tijd. In het Rialto programma An Odyssey Into Mythology worden een viertal van deze herinterpretaties vertoond. Elke film gebruikt een oude Griekse mythe op geheel eigenzinnige wijze:

• In Orphée speelt de verbeelding troef. Regisseur Jean Cocteau presenteert een originele hervertelling van Orpheus en Eurydice, met een onderwereld waar moderniteit en oudheid moeiteloos in elkaar overvloeien. De muze spreekt hier via de autoradio tot de dichter.
• Schrijver-regisseur Pier Paolo Pasolini slaat daarentegen een andere weg in. Zijn versie van Medea is een abstract relaas waar de mens in het niet valt in overweldigende landschappen. Medea’s lot wordt op verschillende manieren benaderd door twee verschillende eindes te tonen.
• Niet zozeer mixen als wel remixen is wat de filmmakers Joel & Ethan Coen doen in O Brother, Where Art Thou? De humoristische pastiche stroomt welhaast over van de homages aan verschillende oude films, bij elkaar gehouden door de avonturen van Odysseus als inspiratiebron te gebruiken.
• De recent uitgekomen The Killing of a Sacred Deer past naadloos in dit rijtje. Het schrijversduo Yorgos Lanthimos en Efthymis Filippou updaten de mythe van Iphigeneia. Ze maken er een beklemmende psychologische thriller van over wraak binnen moderne familieverhoudingen.

De films laten elk op hun eigen manier zien hoe de Griekse mythes nog steeds waardevol kunnen zijn in onze tijd. Ze nemen de essentie van de verhalen en transformeren de mythe in iets nieuws wat tegelijkertijd klassiek aanvoelt. De muze is terug van weggeweest.

Geschreven door Sjoerd van Wijk

…………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Speeltijden in Rialto

Orphée: woensdag 6 dec 21.15 ………………………………………………………………

Medea: zaterdag 9 dec 17.15 & woensdag 13 dec 21.15 …………………………………………………

O Brother, Where Art Thou?: zaterdag 16 dec 17.15 & woensdag 20 dec 21.15 ……………………

The Killing of a Sacred Deer: dagelijks