Was Facebook 10 jaar geleden nog een grote, vriendelijke reus om foto’s te delen met je vrienden, tegenwoordig lijkt het meer op een kwaadaardig, kapitalistisch monster. Het platform waar iedere vrolijke millennial ooit per se bij wilde horen wordt nu verantwoordelijk gehouden voor niets minder dan het verspreiden van haat en het ondergraven van de democratie. Documentaire The Cleaners biedt een ontluisterend kijkje achter de schermen bij het bedrijf dat zegt ons allemaal te willen ‘verbinden’ maar daarbij blijkbaar de bloedband niet schuwt.

Hoofdrolspelers zijn de mensen met de ondankbare taak om Facebook ‘leefbaar’ te houden. De filmpjes die jij en ik niet te zien krijgen – dat is hun dagelijkse kost. Het ‘target’ is om 25.000 foto’s per dag te bekijken en dan te beslissen – ‘delete’ of ‘ignore’ – of het binnen de richtlijnen valt. En wat er dan zoal gerapporteerd wordt? Al het moois dat de mens kenmerkt: terrorisme, kinderporno, onthoofdingen, zelfmoorden, onvervalste haat. Facebook mag dan een ‘open’ platform zijn waarop mensen ‘zichzelf’ kunnen zijn, maar niet al te veel, alstublieft.

The Cleaners focust vervolgens op twee verschillende gevolgen die deze praktijk heeft: enerzijds voor de emotionele gesteldheid van de ‘schoonmakers’ zelf, anderzijds voor maatschappijen waarin Facebook zo’n onwaarschijnlijk belangrijke factor is geworden.

Allereerst die mensen, het kloppende hart van de documentaire. Het zijn sympathieke Filippijnen die dag in dag uit geconfronteerd worden met extreme armoede. Vastberaden om zich aan een bestaan als vuilnisbeltbewoner te ontworstelen, kiezen ze voor een kantoorbaan. Ze werken (uiteraard) niet direct voor Facebook, maar voor een bedrijf dat door haar gedetacheerd is. Hiermee wentelt Facebook de ellende die gepaard gaat met haar bedrijf en de bijbehorende verantwoordelijkheid voor haar redactionele beslissingen af op een lagelonenland, een kwalijk principe dat mederecencent Wayne de Boer ook ontwaarde in Isle of Dogs. De managers in deze bedrijven houden er nogal een schrikbewind op na, en proberen ieder bedrijfsongeval angstvallig geheim te houden. De misselijkmakende eindeloosheid aan beslissingen, delete of ignore, en het gruwelijke materiaal dat deze mensen moeten beoordelen zou zelfs de grootste optimist doen twijfelen aan het goede in de wereld. Hiermee biedt The Cleaners een eigentijdse versie van het verhaal van de lieve loonslaaf die het opneemt tegen het grootkapitaal, bij voorbaat gedoemd om te falen.

Welke content blijkt mensen nu het meest aan het scherm te kluisteren en het meest te laten delen? ‘Outrage’.

We leren daarnaast een Amerikaanse artiest kennen die een afbeelding schildert van een naakte Donald Trump. Zijn penis is te zien, en deze is miniem. Delete, besluit de moderator in Manilla, want de persoon Donald Trump wordt hierdoor gekwetst. Onbegrijpelijk, vindt de artiest, want het is provocerend, bedoeld als aanzet tot discussie, en zeker geen erotische afbeelding. Het zijn subtiliteiten die voor een Filippijn moeilijk te peilen zijn, wil The Cleaners maar zeggen.

Daarnaast hebben we met The Cleaners eindelijk een documentaire die geloofwaardig het gevaar schetst van de invloed van virtuele sociale media platforms voor de echte samenleving. Het commerciële doel van Facebook is om mensen zo lang mogelijk op het platform te laten rondhangen. En welke content blijkt mensen nu het meest aan het scherm te kluisteren en het meest te laten delen? ‘Outrage’ is het antwoord. Haat, woede, verontwaardiging. Dus wanneer de algoritmes van Facebook merken dat er content circuleert waarin nog net niemand wordt vermoord en in ieder geval geen naakt te zien is, maar wel faliekante leugens worden verkondigd, krijgt iedereen dát op zijn tijdlijn te zien, en geen evenwichtige balans van feiten. Wanneer nepnieuws serieus genomen wordt, en dat gebeurt in een land als Myanmar, waarin Facebook het internet ís, waarin álle publieke discussie begint op Facebook, kan het een directe aanleiding zijn voor geweld, zoals gebeurde bij de genocide op de Rohingya.

Onze democratie wordt door onze voorkeur voor gemak teruggebracht tot een reeks simpele keuzes: klikken of niet, like of niet.

Aanzet tot genocide mag een uitwas zijn, maar het geheimzinnige redacteren door Facebook gebeurt ook subtieler. Zo heeft de dictatoriaal ingestelde Turkse overheid het verboden om bepaalde vormen van kritiek te uiten op de regering. Dus wat doet Facebook? Content waarin die kritiek voorkomt, wordt geblokkeerd voor Turkse IP-adressen. The Cleaners zet overtuigend uiteen hoe de filterbubbel het democratisch proces blokkeert. Want los van het feit dat iedereen een eigen mening heeft, refereert men tegenwoordig ook allemaal aan een eigen stel feiten. Iedereen in een bubbel, een gemeenschappelijke ‘waarheid’ ontbreekt. En zonder gemeenschappelijk referentiekader kan er geen zinvolle discussie plaatsvinden. Zeker niet als onze gedachten worden gestuurd door een algoritme dat – ondanks haar beloftes – haat verkiest boven verbinding. Onze democratie wordt door onze voorkeur voor gemak teruggebracht tot een reeks simpele keuzes: klikken of niet, like of niet, haat of liefde. De discussie, daar zit te weinig emotie in, daar komen mensen niet voor naar Facebook, daar verdienen we niks aan, en die is er dus niet. The Cleaners poneert deze stellingen voor de toeschouwer, de muziek is beklemmend, de montage effectief. Het lijkt wel een film noir.

Wat beklijft is het kille kantoor waarin de beslissing delete of ignore nooit ophoudt. Deze praktijk is even simpel en geestdodend als een like of een klik, en dus vintage Facebook. The Cleaners is zware kost, maar verplicht voor iedereen die gebruik maakt van het sociale netwerk zonder ooit de schaduwkanten ervan onder ogen te zijn gekomen.

Geschreven door Bastiaan Loopstra