Wat maakt ons als mensen uniek?

Empathie? Creativiteit? Passie?

De documentaire More Human Than Human is hard op zoek naar het antwoord op deze vraag, aangezien de superieure intelligentie van robots niet langer alleen voorkomt in science fiction, maar binnen korte tijd de realiteit lijkt te worden. Met deze snelle ontwikkelingen in de robotica moet er worden gekeken naar wat dit betekent voor de toekomst van de mensheid. Aristoteles onderscheidt de mens van andere dieren door zijn rationaliteit. Waarin kan de mens zijn unieke positie nog vinden als deze rationaliteit ook door robots wordt toegeëigend? Het vinden van een antwoord op deze vraag binnen de tijdsduur van de film lijkt een ambitieus plan. Toch doet filmmaker Tommy Pallotta een poging.

Als de intelligentie van robots zich op dit tempo blijft ontwikkelen is de kans reëel dat ze mensen hierin inhalen, en is de mens dus niet van zijn dominante positie verzekerd. Er moet worden gekeken naar hoe men zich nog kan onderscheiden wanneer een hoge mate van intelligentie de mens niet meer uniek maakt. Deze vraag bevat veel elementen en is complex in zijn mogelijkheden. Pallotta schommelt tussen een meer duistere, dystopische blik op de toekomst, waarin hij gebruik maakt van de beangstigende verbeelding van robots in films en tv-series, en een meer optimistische reflectie op de mogelijkheden wanneer mens en robot de krachten bundelen. De boodschap lijkt te zijn dat we bijna onmogelijk kunnen snappen wat de capaciteiten van robots zijn, en dat overgave daarom onvermijdelijk is. Anderzijds wordt erop gewezen dat technische hulpmiddelen kunnen helpen om beperkingen van het menselijk lichaam te omzeilen en op den duur zelfs te verbeteren. De transhumanistische beweging ziet zelfs een toekomst voor zich met supermensen, die door robotische ledematen krachten buiten menselijke proporties kunnen krijgen, of via chips hun brein kunnen uploaden en daarmee de capaciteit gigantisch kunnen vergroten. Als kijker word je met gemak meegenomen in de overtuigende weergave van beide invalshoeken, waardoor je je wisselend optimistisch of verslagen voelt.

Enige tijd wordt besteed aan de praktische gevolgen die komen kijken bij het inzetten van robots, bijvoorbeeld in de ouderenzorg en de eenzaamheid die daar heerst. Robots met het uiterlijk van een kind worden ingezet om te helpen dit probleem te verzachten, en bieden ouderen een vorm van gezelschap en een luisterend oor. Hoewel de robots hiermee een mooi doel vervullen zijn ze slechts beperkt inzetbaar en geprogrammeerd om op een bepaalde manier te reageren. Ook de ontwikkeling van robotische ledematen lijken uitzonderlijke kansen te bieden, maar ze zijn duur en daarmee beperkt toegankelijk. Ethische bezwaren krijgen echter minder aandacht. Het effect van machtsverschillen op de toegankelijkheid en inzetbaarheid van soortgelijke hulpmiddelen wordt niet besproken, maar is enorm belangrijk bij het  overwegen van de voor- en nadelen van technologische ontwikkelingen.

De rode draad tussen de afwisselend positieve en negatieve beelden van robots is een bouwproject van de filmmaker. Met een team van specialisten ontwerpt hij een robot die uiteindelijk hém zal interviewen, aan de hand van camerahoeken en -bewegingen die de robot kiest. Hiermee doet hij een poging erachter te komen of zijn functie zal vervallen in een toekomst waarin robots mensen lijken weg te concurreren. De uitkomst van het project blijft echter wat vaag. De vragen die de robot stelt zijn complex, bevatten veel onsamenhangende elementen en volgen elkaar te snel op. De geïnterviewde filmmaker voelt zich duidelijk niet op zijn gemak en lijkt zelfs geïntimideerd. Maar kunnen we nu stellen dat de robot niet in staat is deze taak te vervullen, of is er juist ruimte om hierin te groeien?

Wat mensen uniek maakt wordt uiteindelijk wat idyllisch afgebeeld, en ook niet duidelijk afgebakend. Het blijft hierdoor open of mensen verzekerd kunnen blijven van hun dominante positie ten opzichte van robots. Dit komt mogelijk doordat er nog geen antwoord op deze vraag is, en dat dus een uiteenzetting van de stand van zaken op het moment de enige mogelijkheid is. De filmmaker verzamelt met name voorbeelden van recente ontwikkelingen en nieuwe uitvindingen, en laat experts aan het woord met verschillende ideeën over wat deze betekenen voor mens en maatschappij. More Human Than Human schetst hierdoor een zeer uitgebreid beeld van recente ontwikkelingen, en maakt hierin nuttig gebruik van de vaak angstaanjagende culturele verbeelding van robots. Hierdoor wordt de documentaire naast informatief óók vermakelijk en intrigerend.

Geschreven door Rowan Stol.