Kort oogcontact, een schietgebedje en een open rugzak waar ‘toevallig’ een pak noedels in valt. De geslepen Osamu en zijn zoontje Shota hebben met deze routine binnen de kortste keren weer een succesvolle kruimeldiefactie in de supermarkt achter de rug. Dat moet gevierd worden met een warme kroket van een paar cent. Onderweg naar huis signaleert het gerinkel van flessen en de luide ruzie van een koppel echter het einde aan de pret. Een kleutermeisje is voor de zoveelste keer in de vrieskou op het balkon gezet. Ze zegt niet veel, maar haar littekens spreken voor zich. Er zit niets anders op dan haar deze keer ook maar te stelen, weg van de kou op straat maar ook weg bij de kilte van haar onverschillige ouders.

In een krap krot in de buitenwijken van Tokyo staat een warm nest van buitenbeentjes klaar om de kleine Yuri liefdevol op te vangen. Oma Hatsue heelt liefdevol haar wonden, Osamu’s partner Nobuyo ontfermt zich over haar als een moeder en Aki neemt de rol van grote zus op zich. De fragiele staat van het meisje maakt duidelijk dat haar terug brengen geen optie is. Stilstaan bij de consequenties van hun welgemeende actie heeft eveneens geen prioriteit. ‘‘Het is toch geen kidnapping als we niet om losgeld vragen?’’

De Shibata’s horen nergens in de maatschappij volledig thuis. Bij elkaar vinden ze steun en een hecht familiegevoel ondanks dat ze geen bloedverwanten zijn. De leden van het geïmproviseerde gezin proberen elk hun steentje bij te dragen op een legitieme manier, maar worden door de recessie toch genoodzaakt te stelen en te bedriegen om rond te komen. Als een nieuwsbericht op de televisie laat weten dat Yuri vermist is, wordt hun toevlucht naar elkaar op de proef gesteld en staat het kaartenhuis op het punt in elkaar te zakken.

Wat is een gezin? Wat betekent het om een moeder of vader te zijn? Is het soms niet beter om je eigen familie uit te kiezen? Het zijn vragen die gedurende en na afloop van Shoplifters door je hoofd blijven spoken. Met veel tederheid bouwt gevierd Japanse regisseur Hirokazu Kore-eda het complexe familieportret op door geduldig tijd te besteden aan het volgen van de afzonderlijke gezinsleden alsook aan het langzaam ontrafelen van hun onderlinge verhoudingen. Elk personage in het ensemble krijgt op deze wijze voldoende ruimte om zichzelf te ontwikkelen voor het oog van de kijker.

De intieme eerste helft van Shoplifters richt zich vooral op het dagelijks bestaan van de personages, waar de tweede helft hun omstandigheden in een bredere context plaatst. Door de aanwakkerende bemoeienis van anderen in hun gezinssituatie, beginnen we de Shibata’s evenzeer vanuit het perspectief van een buitenstaander te zien. Als kijker (en virtueel zevende gezinslid), weten we dat ze het beste voorhebben met hun geadopteerde kinderen en gaan we mee in hun goedhartige beslissingen. De media en de overheidsinstanties zien echter alleen de kale feiten: Shota en Yuri zijn weggehaald bij hun ouders, hun ‘vader’ leert hen te stelen en het gezin fraudeert erop los. Dat de criminele acties voornamelijk gemotiveerd zijn door liefde en overleving, en niet door slechte wil, wordt door hen achterwege gelaten. 

Op knappe wijze weet Kore-eda echter te vermijden dat de film te sentimenteel of prekerig wordt. Een film als deze kan namelijk in verkeerde handen als snel een eenzijdige moralistische fabel worden. In Shoplifters blijven de karakters immer centraal staan en worden ze niet uitgebuit als louter symbool voor een groter maatschappelijk probleem. Ze worden niet geromantiseerd, bevinden zich net als elk mens in het grijze gebied tussen goed en kwaad, en tonen aan dat ook goedbedoelende mensen soms slechte keuzes kunnen maken. Kore-eda laat het vervolgens over aan de kijker om te reflecteren op vele facetten van de Shibata’s dubieuze acties.  

De sociaal-politieke thema’s zoals de wrede onderdrukking van de onderklasse en de nasleep van trauma in een kinderleven worden subtiel aangehaald en nooit simplistisch op de kijker geforceerd. Hoewel de armoedige omstandigheden van de Shibata’s mistroostig zijn, maken we ook voldoende komische en luchtige taferelen met het gezin mee waardoor de film een bewonderenswaardige balans houdt tussen deze onderliggende gewichtige thema’s en de warmhartige familiescènes.

De kers op de taart is de cast waar geen enkele zwakke schakel tussen zit. Van de kinderacteurs die onwijs genuanceerde performances geven voor hun leeftijd tot aan de ondanks overleden actrice Kiki Kirin (ook bekend van An: A Sweet Taste of Life) die op ontroerende wijze geniet van haar laatste familie-uitje op het strand: je gelooft in deze personages en hun interacties door de fijnzinnige inleving die de acteurs etaleren.

Shoplifters levert al met al een prachtige verkenning van de banden die families, in welke vorm dan ook, met elkaar delen. Een zeer verdiende Palme d’Or winnaar, die je zeker niet mag missen voordat het jaar voorbij is!

Geschreven door Angela Otto

➤ In de rest van Kore-eda’s oeuvre duiken? Lees hier onze recensies van zijn eerdere films.