Het is dit weekend precies eenenveertig jaar geleden dat de meest bekende operazangeres van de twintigste eeuw, Maria Callas, fataal werd getroffen door een hartaanval in haar Parijse appartement. Ze was pas 53 jaar. Over haar korte bestaan zijn tal van verhalen te vertellen. Probeer maar eens haar ellenlange Engelse Wikipedia-pagina door te ploegen. Hoe kan een documentaire recht doen aan zo’n iconisch figuur? Maria by Callas kiest ervoor om haar zelf te laten spreken.

In haar eigen woorden
Voor het maken van Maria by Callas dook modefotograaf en debuterend regisseur Tom Volf ruim drie jaar lang de archieven in, reisde de wereld rond en sprak uitvoerig met vrienden, kennissen en collega’s van Callas. De inspanningen bleken niet voor niets en brachten hem uren aan exclusief archiefmateriaal: van persoonlijke vakantiefilmpjes op Super 8 tot beelden van behind-the-scenes voorbereidingen en stiekeme opnames die fans maakten vanuit de operazaal. De beelden zijn van zwart-wit naar kleur omgezet en prachtig gerestaureerd, waardoor de film een lust voor het oog is.

Maria by Callas heeft een vergelijkbare aanpak als Amy (Asif Kapadia, 2015). Net als bij Amy worden de talking heads, een verteller die alles aan elkaar praat en andere conventies die normaal gesproken altijd terugkomen in biografische documentaires achterwege gelaten zodat alleen de ster zelf gehoord wordt. Haar eigen woorden uit verloren radio- en televisie-interviews en brieven aan naasten die op overtuigende wijze worden voorgelezen door operazangeres Joyce DiDonato, vormen het narratief dat begint bij haar jeugd in New York en vervolgens langs verschillende hoogte- en dieptepunten van haar leven trekt. Natuurlijk mag de zang van Callas ook niet ontbreken. Zo worden haar fans tijdens de docu getrakteerd op volledige uitvoeringen van o.a. ‘’Casta Diva’’ uit Bellini’s Norma en Bizet’s ‘’Habanera’’ uit Carmen; stukken die kijkers niet ingewijd in de opera (zoals ik) zelfs bekend zullen voorkomen.

Maria versus Callas
Door de werkwijze van Volf wordt de weg vrijgemaakt voor Callas om nu eindelijk haar eigen levensverhaal over te brengen zonder tussenkomst van critici. Wellicht zullen sommigen vinden dat deze eenzijdige aanpak geen volledig beeld van haar schept omdat er geen buitenstaanders aan het woord komen, maar de keuze werkt als een mooie correctie op de jarenlange imagovorming van de roddelpers die ze heeft ondergaan. We zien namelijk dat ze tijdens haar carrière voortdurend wordt neergezet als temperamentvolle diva. Waar een mannelijke collega als ambitieus zou worden gezien wanneer hij eisen stelt aan zijn werkgevers, wordt zij al gauw als ‘moeilijk’ bestempeld. Wanneer ze in Rome een optreden moet afzeggen door acute bronchitis, geloven de media haar niet. Tel daar een knipperlichtrelatie met scheepvaartmagnaat Aristoteles Onassis (bekend van zijn huwelijk met Jackie Kennedy) bij op, en je kunt je wel voorstellen wat voor een reputatie om haar heen werd gebouwd.

De brieven van Callas laten echter het mens achter het persona ‘La Divina’ zien, de onzekerheid die schuil gaat achter haar onvatbare uitstraling. Hoewel de documentaire soms ietwat willekeurig voortkabbelt doordat Volf zich beperkt tot uitsluitend archiefmateriaal, blijft het interne conflict tussen haar carrière en haar privéleven de rode draad door de film heen. We horen hoe de Maria immer strijdt tegen de Callas: ‘’Ik heb twee mensen in me. Ik wil graag Maria zijn, maar er wordt van me verwacht dat ik Callas ben.’’ Hoewel ze het liefst een simpel leven zou willen leiden en een gezin zou willen beginnen, blijft het lot haar naar eigen zeggen in de richting van het podium duwen. Hoe meer het publiek haar prijst, hoe meer ze zich verschuldigd voelt zichzelf aan hen te geven. De tweestrijd kon niet lang meer stand houden en eiste uiteindelijk zijn tol van haar.

De intieme collage Maria by Callas geeft Maria Callas eindelijk de stem die zij ook buiten het podium verdient en laat de Maria achter de Callas zien. Voor degenen die niet zo bekend met haar zijn, is het een mooie kennismaking maar ook de echte fans zullen zeker niet teleurgesteld zijn.

Geschreven door Angela Otto