Een klein meisje dat moederziel alleen arriveert in een vreemd dorp klinkt verre van bedreigend. Toch zien de dorpelingen gevaar wanneer de negenjarige Shula aan komt zetten. Een enkel voorval, dat vermoedelijk door toeval wordt veroorzaakt, doet men geloven dat ze een heks is, en ze wordt direct naar het politiebureau gebracht. Na een proces en veroordeling wordt ze verplicht te verblijven in een heksenkamp, waar vrouwen werken en tegelijkertijd als toeristische attractie worden neergezet. Filmmaker Rungano Nyoni levert met I Am Not A Witch kritiek op de seksistische grondbeginselen waarop de heksenkampen in onder andere Zambia voortbestaan. De film bestaat uit een samensmelting van tegenstrijdigheden, die ze op frisse en scherpe wijze in balans brengt. Er wordt gespeeld met realisme en surrealisme, humor en drama, vrijheid en restrictie. Dit doet Nyoni afwisselend, maar elkaar niet uitsluitend, op tragische en komische wijze.

Deze komische aanpak komt onder andere terug in symbolen en stereotyperende rolinvullingen. Shula wordt na het proces officieel veroordeeld tot heks, maar ze krijgt nog één keuze: of ze blijft een heks en wordt vastgehouden in de gemeenschap, of ze wordt veranderd in een geit. Als de keuze wordt gemaakt om bij de gemeenschap te blijven worden heksen met een wit lint vastgebonden aan een grote spoel, die hen beperkt in de bewegingsvrijheid. Deze fantasy/sprookjesachtige elementen die losjes zijn vervlochten met een in grote lijnen realistische verbeelding van de wereld doen mij denken aan de Griekse regisseur Yorgos Lanthimos, die bekend is van films zoals The Lobster en The Killing of a Sacred Deer. In deze laatste film is op vergelijkbare wijze als bij Shula sprake van mysterieuze, magische krachten bij verder gewone mensen, die door niemand kunnen worden verklaard, maar die wel voor waar worden aangenomen. In Lanthimos’ film hebben deze krachten daadwerkelijk ingrijpende effecten, maar het is in het geval van Shula echter vrij duidelijk dat ze buiten haar controle om in deze rol wordt geplaatst en ze hier machteloos op toekijkt.  

Verschillende rollen en de mate van macht die men binnen die rollen heeft volgen elkaar echter snel op. De gemeenschap kijkt enerzijds neer op de veroordeelde heksen, verafschuwd hen, terwijl op andere momenten er veel aanzien bestaat voor de magische krachten waarvan wordt gedacht dat ze ze hebben. Zo krijgt Shula de rol om een schuldige aan te wijzen in de veroordeling van een diefstal, waarbij haar antwoord zonder enige twijfel als de waarheid wordt aangenomen. Deze fluïditeit van sociale rollen en macht brengt verwarring met zich mee, wat opnieuw wisselende emotionele reacties uitlokt. Shula wordt langs deze veroordelingen begeleid door een overheidsambtenaar met de ironische titel ‘Minister of traditional beliefs and tourism’. Scènes waarbij toeristen Shula treffen in het heksenkamp maken pijnlijk duidelijk hoe onbekend westerse toeristen vaak zijn met niet-westerse culturen, en hoe dit onbegrip wordt uitgebuit in de vorm van een toeristische attractie. Ook deze wrange waarheid wordt met dezelfde scherpe humor benadert. Hierdoor zet Nyoni met I Am Not A Witch een prachtig en veelbelovend debuut neer.

Geschreven door Rowan Stol